RESUMO:
O desenvolvemento dos servicios
de documentación comezou en Estados Unidos. O primeiro rotativo cun servicio de
documentación foi o alemán Neue Zurcher Zeitung e os rotativos
ingleses “Times” e “Daily Mail”.
O estalido da Primeira Guerra
Mundial e a Conferencia de Versalles implicaron un acercamento ao periodismo
interpretativo. Nos anos 30 nos periódicos norteamericanos iniciouse un proceso
de centralización dos servicios de documentación e a función da documentación era “servir como
memoria infalible e como fonte de información aos redactores”.
A segunda Guerra Mundial provocou
unha maior necesidade de desenvolvemento tecnolóxico e funcional dos servicios
de documentación, sobre todo en Norteamérica. En 1933, R.W.Desmond publicou
“Newspaper Referece Methods”, a primeira síntese da historia dos servicios de
documentación periodística.
En 1950, a pérdida de documentos
e as clasificacións erróneas provocaron un replantexamento da necesidade de
reorganizar os servicios de documentación e era unha necesidade incorporar a
mecanización á cadena documental.
En torno ao ano 1964 publicouse “News
information: the organization of press cuttings in the libraries of newspaper
and broadcasting services”, o primeiro libro de documentación periodística en
Europa. Xa en 1970, todos os
periódicos cunha tirada superior a 100.000 exemplares contaban cun servicio de
documentación.
Nun tempo máis próximo aos nosos
días, nos anos 80, a tendencia ao desenvolvemento dos servicios de
documentación periodística é lenta, pero o documentalista comeza a adquirir
importancia nos periódicos.
Xa na actualidade, a inicios de século, os estudios
sobre archivos de prensa deron os seus primeiros pasos, e de destacou por riba
de todo a importancia da documentación como fonte para describir a evolución
histórica do periodismo. En conclusión, o traballo documental aparece integrado
na estructura de producción, que hoxe lle
da una rentabilidade científica, social e económica . A formación dos
profesionais ten que ser permanente, deben coñecer as maiores e mellores fontes
posibles.
PALABRAS CLAVE:
•Documentación electrónica: utiliza o sistema binario para
transmitir datos (bits). Se capta mediante unha pantalla, un magnetoscopio…e o
acceso pode ser on-line ou off-line.
•Documentación contextual: aquela información do tema que se
investiga (qué ocorreu e qué consecuencias ten o feito).
•Documentación específica: é a principal, probas escritas que serven
para respaldar a denuncia. Se deben poseer documentos que verifiquen a
información.
Documentar: informar a alguén
acerca das noticias e probas que atañen a un asunto.
Redundancia cíclica: fenómeno
que se produce debido a que os acontecementos teñen unha frecuencia diaria,
outro semanal, outros mensual..e isto os fai previsibles para a documentación.
Fragmentación da mensaxe: os
mensaxes informativos se transmiten fragmentados polo ritmo de captación dos acontecementos, que
é diferente ao da publicación e edición dos medios.
Latencia: calquera feito
pechado que pode reabrirse e devolver o protagonismo a feitos e personaxes,
independentemente da súa antiguedade.
Documentos compostos: Textos
con fotografías e gráficos que plantexan
dificultades de organización documental y de deseño das ferramentas de
recuperación documental.
Periodismo de investigación:
á dificultade acceso as fontes de información se lle engade a necesidade de
reunir unha gran cantidade de información contextual, que permita coñecer os
antecedentes dos feitos, os seus límites legais e políticos…
Tesauro
de descriptores: unha lista estructurada de enunciados de conceptos que
pretenden representar de forma única o contido dos documentos.
Descriptores: términos
homologados por un tesauro, que se usan para presentar o contido dos documentos
sen que exista ambiguedade.
INTRODUCCIÓN:
Hoxe en día, o concepto de
documentación informativa é moito máis coñecido que no pasado, e está
relacionado estreitamente co mundo do Periodismo e da Comunicación.
Actualmente, en moitas facultades de Ciencias da Comunicación de España e do
resto do mundo, a documentación informativa é unha asignatura propiamente dita,
na que os estudantes aprenden a indagar sobre diferentes temas, buscar fontes,
contrastar datos, facer investigacións…
A documentación sitúa o feito en
si. Toda noticia require unha investigación e sempre existe moi pouco tempo
para poder realizala. Neste ámbito están presentes tamén:
A veracidade informativa: a
verificación da noticia, dos datos, dos feitos, das opinións…
A intención do destinatario: a comprensión da información por parte do
receptor da noticia.
Na actualidade, nos centros de
documentación existe diversidade de información en distintos soportes. O
documentalista xestiona a información, a difunde e a rentabiliza. Os
documentalista son moi solicitados pola televisión ata o punto de que algún
deles están adscritos a programas ou canais.
CONCEPTO:
Existen diversas definicións de
documentación informativa, segundo os diferentes autores, académicos e outros
especialistas da materia. Algunhas definicións desta disciplina son as
seguintes:
Documentación informativa: aquela parte da documentación que
ten por obxecto de estudo o proceso de transmisión das fontes para lograr a obtención de novos coñecementos na
investigación periodística, no ámbito da
comunicación social dentro do traballo e tamén diferentes empresas.
Outras definicións sobre esta
materia son: “Proceso de comunicación
polo que o individuo (persona ou colectividade) recibe as referencias duns
obxectos (os documentos) debidamente tratados, expresa o presuntamente
demandado, e todo relativo a un determinado dominio da actividade social que o
individuo desempeña, que fan ao proceso
competente para o exercicio desa actividade”. Outra sería “Emprego das
técnicas documentais para o tratamento
permanente e sistemático de documentos, para a información especializada dos
usuarios”.
A Documentación debe ofrecer
informacións documentadas que sexan unversais en canto ao obxecto, seguras e
verdaderas, completas, rápidas, actuáis, fáciles de obtener, postas a
disposición do maior número de usuarios…
O movemento da documentación se
institucionaliza pola acción de dous abogados belgas, Paul Otlet (en 1934
publicou “Tratado de Documentación”, o
primer manual da materia) e Henri La
Fontaine. Otlet destacou como ilustre bibliógrafo e tiña interese pola síntese
e clasificación, a vocación de organizador de coñecementos e defendía unha
organización lógica e racional da información.
En 1891 conoce en Bélxica a Henri
La Fontaine, naquela época encargado da Sección bibliográfica da Sociedade de
Estudios Sociais e Políticos. En 1893, fundan xuntos o Instituto Internacional
de Bibliografía Sociológica, e Otlet propuxo que se creara un rexistro dos
feitos e ideas sociolóxicos mediante as seguintes medidas: a clasificación
científica das fontes sociolóxicas e a publicación do catálogo das mesmas, o
resumo das fontes para coñecer o seu contido, a renovación constante das fichas
ao mesmo tempo que avanzaban os acontecementos e a colaboración internacional.
Anos máis tarde, en 1894, ambos
toman contacto con Melvil Dewey, a través do cal toman contacto co sistema de clasificación decimal inventado por
el. A Clasificación Decimal Universal divide o saber humano en 10 grandes
grupos de acordo co sistema decimal numérico. Se subdivide según o principio de
división xerárquica dos conceptos.
PRINCIPIOS:
Principio verificativo: causa orixinaria da actividade documental
periodística, pola cal esta se orienta hacia a obtención da verdade
informática, mediante a comprobación da veracidade dos textos e referencias que
se valoran.
Principio explicativo: causa final da actividade documental
periodística, pola cal se orienta hacia o entendemento da verdade informtiva
mediante a valoración da comunicabilidade e
diferentes aclaracións presentes en textos e referencias.
Principio editorial: causa adicional da actividade documental
periodística, debido a cal ésta se orienta a dar unha explicación da verdade
informativa desde o análise, marcado todo o proceso polo principio editorial de
cada xornal.
Principio de perdurabilidade: razón formal da actividade documental
periodística que tende a fixar a utilización futura e o grado de permanencia
dos textos e referencias na elaboración e información periodística.
Principio de adecuación funcional: principio que está orientado ao
tratamento específico de cada tarea de acordo coa súa natureza e a función que
realice, é dicir, adecuar a información as nosas fontes e ao medio no que
traballamos.
Principio limitativo: conxunto de circunstancias reales da
actividade documental periodística que limitan o seu exercicio y a utilización de medios. Todo
isto está relacionado coa localización ( existen diferencias entre un xornal
local e un xornal nacional).
CARACTERÍSTICAS DA INFORMACIÓN DE
ACTUALIDADE:
A información de actualidade é un
entramado complexo de causas e efectos constituído polo conxunto das
actividades políticas, económicas, sociais e culturais do home. As noticias
teñen antecedentes e consecuencias, están relacionadas entre sí e derivan unhas
de outras.
A función dos medios de
comunicación é esencial, porque ofrecen ao lector información debidamente
documentada, é dicir, unha información investigada, explicada, precisa e
obxectiva. Á súa vez, a información de actualidade ten carácter enciclopédico,
porque trata unha gran diversidade de temas, e é unha información universal,
debido a súa forma de difusión e ao seu orixe e fontes.
Neste tipo de información está
presente a redundancia ( a repetición de contidos en distintos medios) e a
obsolescencia da información plantexará conflictos de conservación e
almacenamento dos datos. O carácter enciclopédico da información de actualidade
obriga a establecer linguaxes documentales enciclopédicos, e o linguaxe
periodístico e as súas modas producirán problemas no linguaxe documental.
As principais características da
información de actualidade desde o ámbito do traballo documental son, por
exemplo:
A coincidencia episódica: as
mesmas noticias son ofrecidas por todos os medios diarios nas mesmas fechas e
posteriores, así como nas revistas xerais nas súas fechas de publicación e nos
espacios informativos nos diarios dos medios audiovisuais. A causa de todo isto
é a dependencia dos medios das axencias, e sobre todo, dos productores dos
feitos que se constitúen en noticia e en unha interpretación coincidente das
expectativas da audiencia.
Redundancia cíclica: a actividade
periodística se centra na cobertura dos feitos contemporáneos. Determinados
acontecementos teñen unha frecuencia diaria, outros semanal, outros mensual,
outros trimestral ou anual.
O efecto Mateo tamén está
presente neste tipo de información. Este feito consiste en que uns poucos
personaxes polarizan o interese dos medios e aparecen nomeados en moitas
noticias, mentres que moitísimos personaxes aparecen citados polos medios en
poucas ocasións. Con todo isto se consegue un desequilibrio para o tratamento
da información relativa as persoas. Esta información ofrece multiplicidade de soportes (teletipos, noticias impresas, comunicados de
prensa, grabacións radiofónicas,
materiais visuais e audiovisuais).
En canto aos mensaxes
informativos, se transmiten fragmentados polo ritmo de captación dos
acontecementos, diferente ao da publicación ou edición dos medios. A estructura
máis utilizada ten forma de tríptico: previo (anuncio, antecedentes)-noticia-reaccións
(valoración, matización, contexto…), estructura que pode seguir xenerando novas
noticias. Os documentos compostos tamén están presentes, e están presentes
neles textos con fotografías e gráficos,
que plantexan dificultades de organización documental e de deseño das
ferramentas de recuperación documental.
A Lei do mínimo esforzo é un básico neste tipo
de información, porque a premura do tempo coa que se adoita traballar va en
detrimento de respostas e tratamentos da información elaborados.
Por último, nos documentos
periodísticos existe relatividade de significado, porque cambian o seu
significado en distintos contextos e admiten interpretacións diversas por parte
do usuarios, o que os fai polivalentes ( con diversos usos).
FUNCIÓNS:
As funcións esenciais da
documentación periodística na creación da noticia son as seguintes:
1. Función verificativa y comprobatoria: se trata de que o
documentalista poida verificar a información antes da súa difusión como noticia
de actualidade, pois moitas veces o periodista conta con varias
fontes de información. Se trata tamén de que o periodista poida verificar
a exactitude de datos e feitos para
evitar errores á hora de difundir a información.
2. Función preparatoria: se
refire á necesidade do xornalista de coñecer con maior profundidade os temas ou
persoas sobre as que vai a escribir.
3. Función de complementariedade: a
complementariedade indica que, a miúdo, as produccións periodísticas, pero
tamén outros xéneros periodísticos como as entrevistas, requiren ser
completados con información retrospectiva para poderse publicar dentro dunhas
exixencias mínimas de calidade.
4. Función explicativa: se trata de ofrecer ao periodista os datos necesarios
para explicar causas e consecuencias, relacións de tempo e espacio entre temas.
É dIcir, se trata de facer comprensibles os antecedentes que explican un feito informativo.
5. Función de creatividade ou inspiración: se trata de que o centro de
documentación poida actuar como fonte de inspiración xa sexa para novas ideas o
en novos enfoques sobre temas xa coñecidos, que se axustan ás peticións
concretas dos usuarios principais de estos servizos, que son os periodistas.
6. Función de rentabilidade: a primera dimensión da función de
rentabilidade é a máis obvia: permite reutilizar os materiais informativos
creados polo medio.
7. Función editorial ou ideolóxica: se trata de proporcionar aos
redactores feitos, datos u opinións que reforzen a línea editorial do medio, as
ideas ou posición que pretenden reflexar
nos artículos.
FINALIDADE:
A documentación informativa ten
diferentes finalidades, que son as seguintes:
A produción da información ( hoxe
en día a maioría dos individuos utilizan a documentación para xerar información
nova), mellora da calidade e credibilidade da información ( un proxecto ben
documentado será fiable, disporá de credibilidade por parte do lector, calquer
error acabará coa confianza do lector nos datos), o almacenamento e a conservación ( todo o
que esté almacenado e en orde se pode volver a atopar, dependendo do formato
haberá que realizar uns coidados ou outros á hora de conservar os documentos ou
a información. Haberá que almacenar calquer documento no soporte adecuado e
deberá atoparse nun lugar onde sexa sencillo localizalo), a difusión e
reutilización ( calquer información ben documentada se poderá volver a utilizar
nun futuro por calquera persoa).
CENTRO DE DOCUMENTACIÓN NUN MEDIO,
FUNCIÓNS CARACTERÍSTICAS E FINS:
Un centro de documentación é a
unidade de información que reúne, xestiona, difunde…a documentación dun área de
coñecemento determinado ou a producida por un organismo ou institución a que
está circunscrita. Ten características similares coa biblioteca especializada,
e destaca por profundizar algunas das súas funcións, en especial a análise
documental de contenido, utilizando as novas tecnoloxías informativas. O centro
está adscrito a un organismo e a súa misión principal é servir de referencia e
axuda aos profesionais e investigadores.
Os principais obxectivos dun centro
de documentación son: contribuír á consecución dos obxectivos do medio,
asegurar a memoria dos acontecementos e servir de apoio aos profesionais.
En canto as función,as súas
funcións propiamente ditas son a xestión de fondos, o proporcionamento de fontes,
servir de “fonte de inspiración” (para crear ideas, proxectos de maneira
rápida) e anticiparse ás necesidades dos profesionais.
Para cumplir as súas funcións se estructura
en diversas unidades:
Unidade de fondos documentais: se
estudan os fondos existentes, se elaboran catálogos e publicacións do centro.
Unidade de análise documental: se
efectúan tareas de clasificación, catalogación, indización e resumos entre
otras tareas.
Unidade de tratamento informático:
se ingresan datos no sistema informático para a súa posterior recuperación.
Unidade de recuperación e
difusión: se realizan búsquedas retrospectivas e difusión selectiva da
información.
Unidades auxiliares: se elaboran
reprografías, traduccións, etc.
Unidade de xestión informática:
se actualizan e manteñen aquelas áreas que se atopan automatizadas dentro do
centro.
Ao mesmo tempo, existen distintos
tipos de Centros de documentación como son:
Centros de Documentación Especializados:
proporcionan servizos de calidade e documentos específicos, os seus usuarios son técnicos y científicos.
Centros de Documentación
Nacionais: en xeral dependen de organismos estatais, recollen e coordinan
información xerada nun país.
Centros de Documentación
Internacionais: son centros documentais
que realizan tareas en áreas específicas e intentan unificar a información
xerada nesa área a nivel rexional ou internacional.
Servicios de documentación: dependen
de organismos públicos ou privados e traballan principalmente para eles.
En conclusión, os centros de
documentación son esenciais para administrar topo tipo de información do
entorno periodístico e tamén no referente aos datos indagados a través de
investigación, para elaborar reportaxes por exemplo.
RELACIÓN ENTRE XORNALISTAS E
DOCUMENTALISTAS:
Un periodista é a persoa que se
dedica profesionalmente ao periodismo, xa sexa en prensa escrita, radio,
televisión ou medios dixitais. A súa misión consiste en investigar sobre os
diferentes temas que sexan de interese público, e deben contrastar as fontes
que utilizan para nutrirse desta información, e deben sintetizar e xerarquizar
os contidos. Despois de realizar toda sestas tarefas, o xornalista elabora
artículos, que poden tomar varias formas: oral , escrita e visual.
Os principais principios dos xornalistas son:
o respeto pola verdade, o rigor na busca de información verificable e conseguir
información relevante, breve e exacta no menor tempo posible, para que a
cidadanía estea informada de maneira constante e ininterrumpida.
Os periodistas poden ser de moi
diversos tipos dependendo da disciplina na que traballen, por exemplo, existen
periodistas ambientais ( encaragados de
temas relacionados co home e e o entorno natural),científicos, culturais,
económicos, deportivos, ciberperiodistas ( chamados así porque traballan
principalmente coas novas tecnoloxías da información que foron xurdindo nos
últimos anos).
Os documentalistas son
profesionais que están preparados para xestionar a información dentro das
organizacións. Para levar a cabo esta labor, teñen que ter un dominio correcto dos
distintios tipos de documentos que se atopan nos diferentes soportes (dixital
ou papel) e teñen que ter control dos formatos. Unha pecualiaridade sobre est
tipo de xornalista, é que a súa formación é indisciplinar, polo tanto, os
documentalistas mostran unha gran adaptación ante as novas situación e
necesidades das organizacións.
As súas función son diversas, e
as principais son: evaluación e análise da cadea documental, a recuperación de
información, a edición de productos documentais e a correcta xestión de
informes, estadísticas…
A relación existente entre os
dous tipos de profesionais anteriores, presenta un panorama con luces e
sombras, debido á competitividade por exemplo en redaccións, en medios televisivos…a
relación entre os dous tipos de profesionais facilita a versatilidade e o
acceso á distribución da información,
crean determinadas vantaxes na
incoporación de material de arquivo…pero, sobre todo, o documentalista pode
chegar a considerarse coma un coproductor de información, pola súa labor de
organización, arquivo e apoio ao
periodista.
En todo este ámbito, existen
aspectos que provocan conflictos ou enfrontamentos. Por exemplo, destaca a
problemática dos centros de documentación, nos que se produce un problema de
percepción entre os redactores. Outro conflicto é a visión arcaica que se
comeza a formar na sociedade sobre se os
documentalistas son realmente necesarios, se xa existen internet e as bases de
datos.
Os documentalistas colaboran cos
periodistas en moitas ocasións, pero neste traballo conxunto, o seu traballo
está limitado e a súa capacidade creativa diminúe.
CIBERXORNALISMO E DOCUMENTACIÓN
INFORMATIVA:
O xornalismo coa entrada en escea
de Internet, se ve transformado completamente e cambian moitos dos procesos que
se levaban a cabo tradicionalmente na recollida e elaboración da información,
xa que se introduciron novas ferramentas.
A aparición de novas tecnoloxías
tivo unas vantaxes, como a inmediatez ( se pode recabar información en tempo
real), existe un caudal amplo de información, rapidez nos enlaces, baixo custo,
posibilidade de interactuar con ususarios de todas partes do mundo e liberdade
de expresión (existen infinidade de foros).
Á súa vez, tamén existen unas
certas desvantaxes como a difícil selección dos datos (debido a que o caudal
informativo é moi amplo), a non comunicación directa coas fontes e a información que ofrece internet non sempre
se quere que sexa destapada, nalgúns asuntos sí, e noutros non.
Nun primeiro momento no ámbito do
ciberxornalismo xurdiron os “Daily me”, que eran periódicos á carta para
usuarios concretos, que tiñan a intención de provocar unha revolución no mundo
xornalístico, pero finalmente non o conseguiron.
